موکوسل چیست؟
"موکوسل" یک اصطلاح کلینیکی است که توضیح می‌دهد در قسمتی از بافت، بزاق تجمع یافته و باعث تورم شده است. علت تجمع بزاق در یک ناحیه می‌تواند ضربه، تروما و یا انسداد مجرای غدد بزاقی فرعی باشد. هرچند گاهی به موکوسل mucous retention cyst گفته می‌شود، اما این یک غلط مصطلح است. زیرا این ضایعه یک کیست واقعی نیست و اطراف آن با اپیتلیوم احاطه نشده است و در واقع یک کیست کاذب تلقی می‌شود. از آن جایی که این ضایعه از جمله ضایعات براقی محسوب می‌شود، علت و منشاء موکوسل را در غدد بزاقی جستجو می‌کنیم.
توجه داشته باشید برای درمان موکوسل موثرترین راه مراجعه به بهترین متخصص بیماری های دهان در تهران است. متخصص بیماری های دهان با تشخیص و ارائه انواع راه‌های درمانی شما را در درمان این بیماری یاری می‌کند.
انواع موکوسل
از نظر بافت شناسی موکوسل به دو نوع زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
extravasation type یا نوع ترشحی: موکوسل ترشحی ثانویه با ضربه به یک مجرای ترشحی غدد بزاقی فرعی به وجود می‌آید و باعث تشکیل یک حوضچه از بزاق درست در بافت زیر مخاطی می‌گردد.
Retention type یا نوع احتباسی: موکوسل احتباسی به علت انسداد در یک مجرا به وجود می‌آید. این انسداد اغلب توسط یک سنگ بزاقی (سیالولیت)، اسکار در اطراف مجرای بزاقی و یا تومور اتفاق می‌افتد. در ادامه باعث اتساع مجرای بزاقی می‌شود و همین مجرای متسع شده حالت کیست پیدا می‌کند.
موکوسل‌های سطحی معمولا کوچکتر و شایع‌تر از انواع مولتیپل(چندتایی) هستند. تجمع موسین بزاقی در محل خروجی مجرای بزاقی به سطح اپیتلیوم بافت همبند ممکن است ایدیوپاتیک یا ثانویه با ضربه اتفاق بیافتد و باعث تشکیل موکوسل گردد.
موکوسل‌های نوع احتباسی در افراد مسن‌تر دیده می‌شوند و شایعترین محل آن‌ها در لب بالاست.
خصوصیات ظاهری موکوسل
یک موکوسل دهانی از نظر ظاهری داری خصوصیاتی است که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- متحرک و بدون درد
- نرم، گرد و گنبدی شکل
- سطح مروارید مانند یا نیمه شفاف یا دارای ته رنگ آبی
- سایز حدود 2 تا 10 میلی متر
لزوم بررسی پاتولوژیک موکوسل
موکوسل‌هایی که در غدد بزاقی Blandin و Nuhn در ناحیه شکمی زبان به وجود می‌آیند، یک توده صاف دارای تموج و پولیوئید هستند. هر چند موکوسل ضایعه بسیار شایعی است اما گاهی یک سرطان غده بزاقی، سرطان بافت نرم دهان، حتی مالفورمیشن (Malformation) یا ناهنجاری‌های عروقی می‌توانند نمایی مشابه با موکوسل ایجاد کنند. لذا بررسی پاتولوژیک ضایعه بعد از جراحی توصیه می‌شود. حتی موکوسل‌های خیلی سطحی می‌تواند خصوصیات یک ضایعه وزیکولوبولوز (زخمی تاولی) شل پمفیگوس یا لیکن پلان را تقلید کند. بنابراین تشخیص قطعی با نمونه برداری از بافت صورت می گیرد.
تشخیص موکوسل
تست‌های تشخیصی متفاوتی برای موکوسل می‌تواند انجام شود. بسته به محل، سایز و میزان گسترش ضایعه، پزشک ممکن است با معاینه بالینی به تشخیص قطعی برسد و یا درخواست CT، سونوگرافی یا MRI داشته باشد و یا بیوپسی (نمونه‌برداری) انجام دهد.
درمان موکوسل
اصلی‌ترین درمان موکوسل به روش جراحی صورت می‌گیرد. در این جراحی کل ضایعه همراه با غدد بزاقی تغذیه کننده و مجرای بزاقی همراه آن، خارج می‌شود.
سایر روش‌های استاندارد درمان این بیماری می٬تواند شامل موارد زیر باشد:
- الکتروسرجری
- کرایوسرجری و استفاده از نیتروژون مایع
- لیزرتراپی و میکرومارسوپیالیزیشن
- تزریق کورتیکوستروئید داخل ضایعه
- اسکلروتراپی با پنیگ یانگ مایسین
یکی دیگر از درمان‌های خیلی موفق در حذف موکوسل بجز جراحی، کرایوتراپی است. کرایوتراپی طی چند جلسه متوالی با فاصله چند روز صورت می‌گیرد. پس از انجام هر مرحله از کرایوتراپی مقداری تورم و التهاب یا درد خفیف در ناحیه مورد درمان قابل انتظار است که با تجویز دارو کنترل می‌شود. با تکرار جلسات کرایوتراپی موکوسل به تدریج کوچک و کوچکتر می‌شود تا اینکه کاملا از بین می‌رود.
درمان موکوسل از نوع رانولا
به موکوسل هایی که در ناحیه کف دهان رشد می‌کنند رانولا گفته می‌شود، که در لاتین به معنای زیر شکم قورباغه است. رانولا می‌تواند از نوع غیر مهاجم و یا مهاجم باشد. رانولای مهاجم ممکن است به بوردر پشتی عضله مایلوهایوئید یا در میان عضله به صورت هیاتوس گسترش یابد و وارد فضاهای زیرزبانی و سطوح صورت شود.
رانولا در همه سنین ممکن است اتفاق بیفتد و بیشتر در دهه دوم و سوم سنی به وجود می‌آید. همچنین در برخی نژادها بروز رانولا بیشتر گزارش شده است.
برای تشخیص دقیق رانولا مخصوصا رانولای مهاجم و افتراق آن از ضایعاتی مثل سیستیک هیگروما، از CT باکنتراست و MRI، سونوگرافی و FNA (fine-needle aspiration) و در نهایت نمونه برداری و بیوپسی استفاده می‌کنند.
پس از درمان رانولا همواره امکان عود وجود دارد. چنانچه عامل تحریکی اولیه مثل جویدن گونه و لب ترک نشود یا گاهی خود پروسه جراحی و یا غلظت ترکیبات بزاق می‌تواند عاملی در عود ضایعه در دهان باشد.
کلام آخر
در این مطلب شما را با ضایعه دهانی موکوسل آشنا کردیم. این ضایعه نیاز به تشخیص توسط پزشک و درمان دارد. جراحی موکوسل توسط متخصص بیماری‌های دهان به صورت سرپایی انجام می‌شود. دقت و ظرافت حین جراحی در کاهش احتمال عود و محدود شدن اسکار به جای مانده موثر است. اگر ضایعه‌ای شبیه به آنچه در این مطلب را خواندید دارید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
سوالات متداول
موکوسل در کدام نواحی از دهان رخ می‌دهد؟
نوع تراوشی موکوسل شایع‌تر است و بیشتر در ناحیه لب پایین به وجود می‌آید. محل‌های دیگر شایع موکوسل ، کف دهان، ونترال (سطح شکمی) زبان و مخاط باکال است. موکوسل ممکن است در ناحیه رترومولر یا کام نرم هم دیده شود.
آیا موکوسل دردناک است؟
موکوسل می‌تواند دردناک یا کاملا بدون علامت باشد.
سایز موکوسل معمولا چقدر است؟
موکوسل می‌تواند چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر باشد.
مشخصه ظاهری یک ضایعه موکوسل چگونه است؟
یک موکوسل در دهان اگر نزدیک به سطح باشد معمولا ته رنگ آبی دارد. اما ضایعات عمیق‌تر معمولا همرنگ مخاط اطراف به نظر می‌رسند. ضایعات سطحی ممکن است سطح‌شان زخمی‌شود و تخلیه شوند، اما معمولا دوباره شارژ شده و پر از بزاق می‌شوند و حالت متورم به خود می‌گیرند.
عوارض درمان دیرهنگام موکوس دهان چیست؟
یک موکوسل می‌تواند با افزایش سایز، با جویدن یا تکلم فرد تداخل کند.