منشاء موکوسل دهانی
برای پیدا کردن "منشاء موکوسل" باید به سراغ غدد بزاقی برویم. چرا که موکوسل یکی از انواع ضایعات غدد بزاقی است. بیشترین شکایت مراجعین و بیماران در حیطه مشکلات غدد بزاقی معمولا شامل خشکی دهان (xerostomia) و یا تورم غدد بزاقی است. غدد بزاقی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- غدد بزاقی ماژور: غدد بزاقی ماژور شامل غدد پاراتیروئید، غدد تحت فکی یا ساب مند یبولر و غدد زیرزبانی یا ساب لینگوال می‌شود.
- غدد بزاقی مینور: غدد بزاقی مینور، غدد بزاقی فرعی پراکنده در نقاط مختلف دهان را شامل می‌شوند.
مکانیسم ایجاد و منشاء موکوسل
موکوسل به عنوان یک اصطلاح کلینیکی توضیح می‌دهد در قسمتی از بافت، بزاق تجمع یافته و باعث تورم شده است. بنابراین برای بررسی مکانیسم ایجاد و منشاء موکوسل، باید به سراغ تقسیم‌بندی غدد بزاقی بر اساس نوع بزاقی که ترشح می‌کنند برویم.
حدود 450 تا 1000 غدد بزاقی فرعی در حفره دهان تخمین زده می‌شود. غدد بزاقی می‌توانند بر اساس نوع بزاقی که تولید می‌کنند اعم از سروزی یا موکوسی یا ترکیبی از این دو طبقه‌بندی شوند.
- غدد سروزی یک ماده بزاقی آبکی دارای آنزیم ترشح می‌کنند.
- غدد موکوسی سلول‌هایی دارند که ماده‌ای غلیظ‌‌تر و کش‌دار به نام موسین ترشح می‌کنند و حاوی گلیکوپروتئین‌های موجود در بزاق هستند. بزاق موسینی بیشتر از غده ساب مندیبولر و غدد بزاقی فرعی ترشح می‌شود و به عنوان لوبریکانت و روان‌کننده عمل می‌کند. این بزاق به تشکیل یک سد نفوذپذیر انتخابی برای مخاط دهان کمک می‌کند.
- غده ساب مندیبولار ترشحات میکس و مخلوطی از سروزی و موکوسی دارد، این بزاق از طریق مجاری بزاقی به سطح مخاط و سپس حفره دهان منتقل می‌شود. برخی از این مجاری مثل مجرای وارتون (wharton’s) دارای پیچ و خم‌هایی در مسیر خود هستند که همین امر آنها را مستعد تشکیل سنگ بزاقی می‌کند.
کل بزاق ترشحی شامل بیشتر از 99 درصد آب و کمتر از 1 درصد پروتئین و املاح خواهد بود و نسبت به پلاسمای خون وضعیت هیپوتونیک دارد. عملیات ساخت و ترشح بزاق توسط سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک خودکار عصبی کنترل می‌شود.
تولید بزاق به وسیله انتقال آب از سرم (خون) به قسمت انتهایی سلول‌های آسینار رخ می‌دهد. در ادامه بازجذب سدیم و کلر و ترشح پتاسیم و بی‌کربنات در بزاق انجام می‌شود تا یک محلول هیپوتونیک به وجود آید. پروتئین‌های بزاقی نیز معمولا با همکاری سلول‌های آسینار اضافه می‌شوند. در واقع بزاق نهایی که به حفره دهان سرازیر می‌شود حدود 99 درصد حاوی آب است و 1 درصد یا کمتر از آنها حاوی پروتئین و املاح است. جالب است بدانید روزانه حدود نیم تا یک لیتر بزاق در کل تولید می‌شود و شایع‌ترین بیماری مرتبط با غدد بزاقی زروستومیا (xerostomia) یا همان خشکی دهان است.
تا اینجا در مورد بزاق، روند ترشح آن و غدد بزاقی که منشاء موکوسل هستند، صحبت شد. در ادامه برآنیم تا دلیل ایجاد موکوسل را بررسی کنیم.
دلایل ایجاد موکوسل دهانی
عوامل مختلفی را در تحقیقات مرتبط با پیدایش و علت موکوسل ذکر کرده‌اند. از جمله:
- لیکن پلان و واکنش لیکنوئیدی از واکنش پیوند علیه میزبان (Graft-versus-host-disease) همراه با کاشت و پیوند مغز استخوان آلوژنیک می‌تواندد علت موکوسل باشند.
- تروما یا ضربه مینور به بافت دهان به طور مزمن (مثل استفاده از اپلاینس ارتودنسی یا جویدن لب و گونه به طور مکرر) ممکن است دلیل ایجاد موکوسل شوند.
- استفاده از خمیر دندان‌های ضد جرم دندان و دهانشویه‌های حاوی الکل
- سیگار کشیدن
- گرفتن قالب آلژینات
- بیمارانی که به سرطان مبتلا هستند و درمان شیمی-رادیوتراپی می‌گیرند.
- این ضایعه گاهی در محل برش نمونه برداری از کنسر دهان به وجود می‌آیند.
- استفاده از piercings (جواهرات و تزئینات فلزی در اطراف صورت و بینی) امروزه افزایش یافته است. مخصوصا پیرسینگ در ناحیه لب می‌تواند عاملی مهم در ایجاد و ازدلایل موکوسل دهان باشد.
- مشکلات ارتودنتیک و نامنظمی دندان‌ها مخصوصا open bite بین دندان‌های فک بالا و پایین هم عاملی تروماتیک و مستعد کننده در تشکیل و از علت‌های موکوسل هستند.
این ضایعه بزاقی بیشتر در افراد 10 تا 29 سال دیده می‌شود و شاید دلیل آن به جهت احتمال مواجهه این افراد با تروما و ضربه به لب و دهان باشد.