چگونه قبل از آغاز پرتودرمانی یا رادیوتراپی ( (Radiotherapy
سر و گردن و فک و صورت و یا شیمی درمانی از خودتان مراقبت کنیید؟
How to care for yourself before head and neck radiotherapy
begins
International Oral Oncology society 2019 guideline
از آنجایی که متاسفانه درمان‌هایی نظیر شیمی‌درمانی و پرتودرمانی شامل عوارض اجتناب ناپذیری در بدن خواهند بود، برآن شدیم تا جهت حفظ هرچه بیشتر سلامت حوزه دهان و دندان موارد لازم الاجرا قبل از شروع درمان و در طول آن را ذکر کنیم. در این مقاله نکات ساده و درعین حال موثر جهت آمادگی قبل و حین شیمی درمانی را فرا خواهید گرفت. به امید آنکه این نکات شرایط بهتر و آسانتری را در حین درمان برای شما فراهم کند و زودتر به وضعیت نرمال از نظر سلامت دهان بازگردید.
اقدامات مورد نیاز سلامت دهان و دندان قبل و در حین شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
بطور کلی در روند درمان سرطان‌های خون و یا سرطان‌های درگیر‌کننده ناحیه سر و گردن احتمال ایجاد مشکلات دهانی وجود دارد که از شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به درد دهان، عفونت قارچی دهان، خشکی دهان(Xerostomia) و کاهش عملکرد غدد بزاقی، تغییرات ناخوشاید حس چشایی، ترسیموس(Trsimus)محدودیت در بازکردن دهان، بیماری‌های دندانی،استئورادیونکروز(Osteoradionecrosis)،استئونکروز (Osteonecrosis) اشاره کرد. اقدامات لازم در جهت کاهش عوارض ناشی از شیمی درمانی و پرتو درمانی در سلامت دهان و دندان شامل مواردی قبل از شروع درمان و در حین آن می‌شود که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
اقدامات پیشگیرانه برای سلامت دهان و دندان قبل از شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
- حذف کامل بیماری‌های دهان و دندان بیمار یا رساندن وضعیت آن به حالت پایدار
اگر درمان‌های لثه و دندان مثل درمان عفونت دندان یا درمان پالپ(Pulp) دندان و درمان مشکلات پریودنتال(Periodontal) لثه قبل ازآغاز شیمی‌درمانی صورت بگیرد، بعد از شروع مراحل شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی شاهد مشکلات و التهابات کمتری در محیط دهان بیمار خواهیم بود و به میزان معنی‌داری از شدت موکوزیت(Mucositis) زخم‌های دهانی یا عفونت‌های ثانویه کاسته می‌شود.
- معاینات منظم دهان و دندان در طی پروسه درمانی سرطان
- رفع آلودگی و مشکلات دندانی و لثه
چراکه باعث کاهش ریسک عفونت می‌شود و کمک به مرطوب‌سازی مخاط باعث کاهش صدمات ناشی اصطکاک بافت می‌شود.
آمادگی در حوزه دهان و دندان قبل و در حین شیمی‌درمانی و رادیوتراپی
دستورات غذایی و آشامیدنی قبل ازآغاز شیمی‌درمانی:
- مواد غذایی را از همه گروه‌های غذایی انتخاب کنید.
- غذا را بصورت نرم و له شده جهت کاهش درد در جویدن استفاده کنید.
- هر روز حداقل 8 فنجان نوشیدنی غیر کربنی و بدون الکل داشته باشید.
- سعی کنید وزنتان را ثابت نگه دارید و اگر اخیرا کاهش وزن داشته‌اید سعی کنید به وزن طبیعی خود بازگردید.
- مشورت با یک گفتار درمان می‌تواند شما را در بلع کمک کند.
- برخی از مواد غذایی و مایعات را برای بلع بهتر باید تغییر دهید.
- تمرینات برای تقویت بلع را آغاز کنید و سه بار در روز، هر بار 5 الی 10 مرتب آن‌ها را تکرار کنید.
علامت مشکل در بلع:
- سرفه، نیاز به صاف کردن گلو یا ایجاد حالت غرغره حین بلع
- احساس چسبیدن غذا در گلو و نیاز به مصرف مایعات حین غذا برای عبور غذا از گلو
- تلاش مضاعف برای قورت دادن و صرف زمان بیشتر برای غذا خوردن
- سختی در جویدن غذا
- بیرون ریختن غذا از دهان یا بینی
نکاتی برای بلع ایمن:
- هنگام خوردن و آشامیدن صاف و مستقیم بنشینید و تا نیم ساعت بعد نیز در حالت نشسته بمانید.
- از قاشق چایخوری استفاده کنید و جرعه‌های کوچک از مایعات بنوشید.
- حین خوردن وآشامیدن صحبت نکنید.
- بعد از میل غذا مطمئن شوید دهان و لپ‌ها خالی از مواد غذایی شده باشد.
- به کمک گفتار درمان می‌توانید با تکنیک‌های مختلف بلع برای بهبود در بلعیدن آشنا شوید.
مراقبت‌های دندانی قبل از شروع درمان سرطان:
- حداقل یکبار در روز با نخ دندان‌های آغشته به موم(Waxed) نخ دندان بکشید.
- از یک مسواک با موهای نرم(Soft) استفاده کنید.
- قبل از خواب حتما مسواک بزنید.
- زبان را نیز خیلی آرام و ملایم مسواک بزنید.
- حداقل ظرف 30 دقیقه بعد از خوردن غذا مسواک بزنید.
- چندین بار بعد از مسواک و نخ‌دندان کشیدن دهانشویه را در دهان بچرخانید و بیرون بریزید. دها‌ن‌شویه‌های دارویی حداقل باید 20 دقیقه از هم فاصله داشته باشند.
- از یک دستگاه بخور در طول شب برای مرطوب‌سازی مخاط دهان و بینی استفاده کنید.
- در صورت خشکی مخاط، دهان را با محلول دهانشویه یا لوبریکنت(Lubricant)های با پایه محلول در آب مرطوب کنید.
- از مصرف محصولات ژلی از نفت خام و گلیسیرینه خودداری کنید.
مراقبت از لب‌ها:
- برای لب‌ها از لوبریکنت(Lubricant)های محلول در آب یا بیس موم دار یا روغنی استفاده کنید. این محصولات را بعد از تمییز کردن لب‌ها قبل از خواب در صورت نیاز استفاده کنید.
- برای لب‌ها از ژل‌های مشتقات نفتی بپرهیزید.
راهنمای مراقبت از پوست هنگام رادیوتراپی:
- پوست خود را باصابون ملایم بدون بو شست و شو دهید.
- با آب گرم(ولرم) پوست را بشویید و با حوله تمیز و نرم خشک کنید.
- از لباس‌های گشادتر با پارچه‌های با قابلیت تنفس(عبور هوا) مثل کتان استفاده کنید.
- بعد از خشک کردن پوست از لوسیون‌های بدن با بیس آب یا کرم‌های مرطوب‌کننده استفاده کنید.
- از after shave و محصولات عطری روی پوست استفاده نکنید. از مصرف ژل‌های نفتی اجتناب کنید.
- از مواجهه پوست با نور مستقیم خورشید بپرهیزید و از کلاه لبه‌دار و لباس‌های محافظت کننده کمک بگیرید.
- از قرارگرفتن در درجه حرارت خیلی بالا یا پایین اجتناب کنید.
- از پک یخ یا پک حرارتی روی پوست استفاده نکنید و از حضور در وان یا خیس‌خوردن بپرهیزید.
- فقط از یک ماشین الکتریکی برای تراشیدن مو وshave استفاده کنید.
اگر شما یک Feeding tube)) لوله تغذیه دارید:
- به کمک یک سرنگ، آب گرم را با فشار حدود 60 میلی‌لیتر به داخل لوله برانید و آن را شستشو دهید. می‌توانید از آب ولرم استفاده کنید. حداقل دو بار در روز(صبح و شب) اینکار را انجام دهید.
- پوست اطراف تیوب را روزانه با یک سواپ پنبه‌ای(گوش پاک کن)تمییز کنید و ناحیه را خشک نگه دارید.
- هرگونه ترشح و خروج مایع را پاک کنید.
- آرام و ملایم ناحیه را با یک حوله نرم وتمیز یا گلوله پنبه‌ای خشک کنید.
- اگر از ناحیه تیوب نشت می‌کند پوست ناحیه را با یک گاز بانداژ بپوشانید.
- هنگامی که دوش می‌گیرید لوله را بپوشانید.
- از حمام طولانی یا وان و یا استخر استفاده نکنید.
- از الکل پراکساید و لوسیون آنتی باکتریال یا ژل ضدمیکروبی روی پوست اطراف لوله استفاده نکنید.